Ουσιαστικά ο Τύπος (έντυπος και ηλεκτρονικός) συγκεντρώνει σε μεγέθυνση όλα τα προβλήματα των ελληνικών επιχειρήσεων τα οποία αποκάλυψε η εγχώρια κρίση, όπως και τα προβλήματα πολλών επιχειρήσεων της Δύσης, τα οποία κρύβονται ακόμα επιμελώς κάτω από το χαλί του φθηνού χρήματος και των επιδοτήσεων.
Ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει σε άλλους τομείς της οικονομίας, οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών βρήκαν πλήρη εφαρμογή στον τομέα της ενημέρωσης - καθιστώντας ξεπερασμένη ακόμα και την πρόβλεψη για πλήρη κυριαρχία της τηλεόρασης... η οποία φάνταζε ρεαλιστική στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν το CΝΝ μετέδιδε απευθείας τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο. Τη δεκαετία του 1990 ειπώθηκαν πολλά και γράφτηκαν ακόμα περισσότερα για το μέλλον του τομέα της ενημέρωσης, αλλά όπως συμβαίνει συνήθως με τις προφητείες, κανένας δεν μπόρεσε τελικά να προβλέψει ούτε την απήχηση του Διαδικτύου, ούτε πολύ περισσότερο την επανάσταση της κινητής τηλεφωνίας και των κοινωνικών δικτύων.
Σε έναν «ιδανικό κόσμο», τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης θα έπρεπε να παρακολουθούν τις εξελίξεις και να προσαρμόζονται στις νέες ανάγκες. Η προσαρμογή στις νέες ανάγκες όμως κάθε άλλο παρά εύκολη είναι, αφού είναι αδύνατη η αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων από εργαζόμενους που έχουν ειδικευτεί στο να χρησιμοποιούν μια τεχνολογία που αποσύρεται. Γι' αυτό και σήμερα, που ακόμα και μικρά παιδιά παίζουν στα δάχτυλα τα κινητά τηλέφωνα και τα κοινωνικά δίκτυα, τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης δεν μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως και αποτελεσματικά τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας. Αξίζει να σημειωθεί, για παράδειγμα, προκειμένου να γίνει κατανοητό το μέγεθος της αναξιοποίητης τεχνολογίας, ότι ελάχιστοι εργαζόμενοι στον Τύπο γνωρίζουν πως μπορούν να «γράψουν» το κείμενό τους υπαγορεύοντάς το στο κινητό ή τον υπολογιστή τους - και γι' αυτό η πληκτρολόγηση των κειμένων παραμένει... αξεπέραστη. Στην Ελλάδα -που βεβαίως δεν έχει καμία σχέση όχι μόνο με τον ιδανικό κόσμο, αλλά ούτε καν με τα σύγχρονα δυτικά κράτη- πολλές φορές τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενώ δαπάνησαν τεράστια ποσά για τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό τους, δεν επένδυσαν ταυτόχρονα σε νέους επιστήμονες, με συνέπεια να χάσουν το τρένο του ανταγωνισμού από χιλιάδες ερασιτέχνες που αυτοσχεδιάζουν σε μπλογκ και σε κοινωνικά δίκτυα. Από εκεί και πέρα, η έμπρακτη αμφισβήτηση των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης ήταν θέμα χρόνου και η οικονομική κρίση λειτούργησε απλώς ως καταλύτης. Ετσι κι αλλιώς, από τις αρχές του 21ου αιώνα οι πολιτικοί διάβαζαν ότι οι πολίτες αμφισβητούν την «κατεστημένη ενημέρωση» και γι' αυτό όποιος βάδιζε προς την εξουσία φρόντιζε να κατηγορεί τα ΜΜΕ ως διαπλεκόμενα με ισχυρά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
Στην πραγματικότητα ο Τύπος σε όλο τον κόσμο -και σε αντίθεση με όσα διαδίδουν οι επίδοξοι σωτήρες εξιδανικεύοντας το παρελθόν- ποτέ δεν υπήρξε «αντικειμενικός» παρατηρητής των οικονομικών συμφερόντων και της εξουσίας. Ηταν και παραμένει ως επί το πλείστον αναπόσπαστο κομμάτι μιας πνευματικής ελίτ, η οποία ασκεί εξουσία εκφράζοντας απόψεις και συμφέροντα που θεωρεί ότι οδηγούν στην πρόοδο και την ανάπτυξη. Επίσης, σε αντίθεση με ό,τι διαδίδουν οι επίδοξοι σωτήρες της καθήλωσης και οι νοσταλγοί του πεθαμένου παρελθόντος, ο ελληνικός Τύπος -και ειδικά ο έντυπος- είναι τόσο υψηλού επιπέδου που, παρά τις ατέλειές του, δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα έγκριτα μέσα μαζικής ενημέρωσης του υπόλοιπου κόσμου. Η μεσαία τάξη όμως χρέωσε στον Τύπο -με τη βοήθεια των πολιτικών επίδοξων σωτήρων- τη στήριξή του προς υπερεθνικά σχήματα, τα οποία βρίσκονται στο στόχαστρο των νέων εθνικιστών και εθνικοσοσιαλιστών.
Ουσιαστικά, η ελληνική μεσαία τάξη στράφηκε και κατά των μέσων μαζικής ενημέρωσης όταν για πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διαπίστωσε πως οι επόμενες γενιές ενδεχομένως να έχουν μικρότερο εισόδημα από τις σημερινές. Η κρίση του 2008 απλώς επιβεβαίωσε αυτούς τους φόβους της μεσαίας τάξης και οδήγησε χιλιάδες αναγνώστες άλλοτε ισχυρών μαζικής ενημέρωσης, αφενός να αναζητούν προφήτες στο Διαδίκτυο και αφετέρου να καταψηφίζουν μαζικά τους πολιτικούς και τα κόμματα που στήριζε η «κατεστημένη ενημέρωση». Το ίδιο έπραξε με χρονοκαθυστέρηση και η αμερικάνικη μεσαία τάξη, ψηφίζοντας μαζικά Τραμπ κόντρα σχεδόν σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που στήριζαν την υποψηφιότητα της Χίλαρι Κλίντον. Προφανώς οι έγκυροι Αμερικανοί συνάδελφοι αγνόησαν τα μηνύματα από την Ελλάδα, αν και γνωρίζουν πολύ καλά ότι σε τούτη εδώ τη γωνιά της γης, όπου σμίγουν η Ανατολή και η Δύση, ξεκινούν πολλές φορές γεγονότα που εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο - όπως ο ελληνικός εμφύλιος που ήταν προάγγελος του Ψυχρού Πολέμου.
Ειλικρινά δεν μπορώ να προβλέψω αν στο μέλλον οι αναγνώστες θα ξαναδιαβάσουν εφημερίδες όπως στο παρελθόν, ούτε τι μορφή θα έχουν οι εφημερίδες μετά από 10 χρόνια. Παρατηρώ όμως ότι οι πολίτες δεν σταμάτησαν ούτε να διαβάζουν ούτε να ενημερώνονται σύμφωνα με τις επιθυμίες τους: Αντιθέτως, σπαταλούν πολύ χρόνο αναζητώντας ανοησίες για θεωρίες συνωμοσίας και για σωτήρες που θα σώσουν τον κόσμο με μια κίνηση ή με 600 δισεκατομμύρια.
Γι' αυτό είμαι σίγουρος ότι μακροπρόθεσμα -και αφού πρώτα οι πολίτες πειστούν ότι οι μαθητευόμενοι μάγοι δεν μπορούν να σώσουν τα εισοδήματά τους- η αγορά της ενημέρωσης θα ισορροπήσει σε ένα επίπεδο πολύ υψηλότερο από το σημερινό. Μακροπρόθεσμα όμως, όπως έχει επισημάνει ο Κέινς, θα είμαστε όλοι νεκροί.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
