Με την οδυνηρή αυτή αλήθεια βρίσκονται αντιμέτωπες οι δυτικές κοινωνίες που για πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κοιτάζουν με απαισιοδοξία το μέλλον, αφού καμία κυβέρνηση (τουλάχιστον μέχρι τώρα) δεν μπορεί να διασφαλίσει για τους πολίτες της όσα άλλοτε θεωρούνταν δεδομένα και όσα... εξακολουθούν να υπόσχονται οι λαϊκιστές.

Η απαισιοδοξία των πολιτών κάθε άλλο παρά αβάσιμη είναι, αφού τις τελευταίες δεκαετίες η απώλεια εκατομμυρίων βιομηχανικών θέσεων εργασίας σε Ευρώπη και ΗΠΑ δεν ισοσκελίστηκε από αντίστοιχη δημιουργία θέσεων στον τομέα των υπηρεσιών. Ετσι σήμερα υπάρχουν στη Δύση εκατομμύρια άνθρωποι που είτε αναζητούν εναγωνίως μια εργασία που θα τους προσφέρει ένα αξιοπρεπές εισόδημα, είτε υποαπασχολούνται σε δουλειές με μισθούς επιβίωσης.

Ακόμα χειρότερα στην Ελλάδα, άνεργοι, εργαζόμενοι και συνταξιούχοι ακροβατούν χωρίς δίχτυ ασφαλείας μεταξύ επιβίωσης και πτώχευσης. Το αδιέξοδο αυτό έχει οδηγήσει χιλιάδες νέους στο εξωτερικό, ενώ όσοι μένουν στην Ελλάδα καλούνται να «επιλέξουν» μεταξύ μιας κακοπληρωμένης δουλειάς στον ιδιωτικό τομέα και ίσως μιας θέσης στο Δημόσιο, που κανένας δεν γνωρίζει αν θα συνεχίσει να υπάρχει μετά από μια νέα χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας. Την ίδια ώρα οι περισσότεροι Ελληνες εργαζόμενοι, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, αισθάνονται αδικημένοι: όχι μόνο γιατί έχουν μικρότερες αμοιβές από τον μέσο Ευρωπαίο, αλλά και γιατί δεν πρόκειται να πάρουν πότε τους μισθούς που πήρε η προηγούμενη γενιά.

Επιπλέον, οι Ελληνες συνταξιούχοι ξέρουν καλά ότι καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί το ύψος της αυριανής τους σύνταξης, ειδικά σε περίπτωση νέας χρεοκοπίας. Αν στο κάδρο προστεθούν και οι χιλιάδες μικρομεσαίοι επιχειρηματίες, οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να πληρώσουν τους φόρους που απαιτούνται για να είναι εφικτή η καταβολή των συντάξεων, γίνεται άμεσα ορατή η βάση στην οποία εδράζεται ο λαϊκισμός των υποσχέσεων.

Ουσιαστικά οι λαϊκιστές εκμεταλλεύονται την ανασφάλεια των πολιτών και υπόσχονται τα πάντα προκειμένου να κατακτήσουν την εξουσία, ελπίζοντας ότι θα παραμείνουν στην κυβέρνηση επειδή η κοινωνία φοβάται τα... χειρότερα. Σε μια ορθολογική κοινωνία, ο λαϊκισμός θα κατέρρεε τη στιγμή που οι πολίτες θα διαπίστωναν πως οι λαϊκιστές δεν μπορούν να υλοποιήσουν όσα έχουν υποσχεθεί. Στην πραγματική κοινωνία όμως, όταν βασιλεύει η απαισιοδοξία, οι πολίτες αναζητούν σανίδα σωτηρίας στις πιο παράλογες υποσχέσεις, αρνούμενοι να πιστέψουν ότι πολλές φορές μια οδυνηρή λύση είναι προτιμότερη από την καταστροφή.

Εννοείται ότι σανίδα σωτηρίας στο χώρο του παραλόγου δεν αναζητούν μόνο οι Ελληνες ψηφοφόροι, αλλά και εκατομμύρια Ευρωπαίοι και Αμερικανοί που φοβούνται ότι το μέλλον τους θα είναι χειρότερο από το παρελθόν τους.

Σε κάθε περίπτωση, οι δημοκρατικές δυνάμεις θα μπορέσουν να νικήσουν το λαϊκισμό μόνο αν εξαλείψουν τις αιτίες που προκαλούν ανασφάλεια και φόβο στους πολίτες. Και για να εξαλειφθεί ο φόβος και η ανασφάλεια από τις δυτικές κοινωνίες, οι πολιτικοί θα πρέπει να αναζητήσουν λύσεις "out of the box" - αφού είναι αδύνατον να λυθούν τα προβλήματα του 21ου αιώνα με συνταγές από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Ετσι κι αλλιώς είναι ανόητο να αναζητούμε στο παρελθόν λύσεις για το μέλλον· αλλά ειδικά όταν μεταβάλλεται η τεχνολογία παραγωγής, είναι τουλάχιστον αυτοκτονική η εμμονή στη διατήρηση των προηγούμενων παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων.

Θα πρέπει λοιπόν πρώτα απ' όλα να συμφωνήσουμε ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση έβαλε ταφόπλακα, όχι μόνο στο εργοστάσιο με τους χιλιάδες εργαζόμενους, αλλά και στη βιομηχανική κοινωνία του οκτάωρου, της πυρηνικής οικογένειας και της μακροχρόνιας εκπαίδευσης. Στην παραγωγική διαδικασία, αργά ή γρήγορα οι μηχανές θα αντικαταστήσουν σε μεγάλο ποσοστό την ανθρώπινη εργασία, και η παγκόσμια κοινότητα θα έχει τη δυνατότητα να παράγει ολοένα και περισσότερα προϊόντα με ολοένα και λιγότερους εργαζόμενους. Η μείωση όμως του αριθμού των εργαζόμενων οδηγεί με τα σημερινά δεδομένα σε μείωση του αριθμού των καταναλωτών (αφού οι άνεργοι δεν έχουν εισόδημα). Αρα, ενώ θα αυξάνεται η προσφορά, η ζήτηση θα μειώνεται.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, προς το παρόν η μείωση της ζήτησης στη Δύση ισοσκελίζεται από την αύξηση της ζήτησης στην Ανατολή και στη Νότια Αμερική, που προκαλείται από την εκεί αύξηση των φθηνών (κυρίως) θέσεων εργασίας. Μεσο-μακροπρόθεσμα όμως, όταν η παγκόσμια αγορά εργασίας θα ισορροπήσει σε χαμηλότερο από το σημερινό επίπεδο, λόγω βελτίωσης της τεχνολογίας παραγωγής, το πρόβλημα της χαμηλής ζήτησης λόγω έλλειψης εισοδήματος θα οδηγήσει σε αντίστοιχη μείωση της προσφοράς (δηλαδή της παραγωγής) και στον φαύλο κύκλο της ύφεσης που αντιμετωπίζει ήδη η Δύση.

Δυστυχώς, η παγκόσμια πολιτική και επιχειρηματική ελίτ, αντί να αναζητούν νέους τρόπους διανομής του εισοδήματος, με μειωμένο χρόνο συμμετοχής των εργαζόμενων στην παραγωγική διαδικασία, συνεχίζουν την κατανομή με όρους βιομηχανικής κοινωνίας, όταν χιλιάδες εργαζόμενοι δούλευαν για να κατασκευάσουν αυτοκίνητα που σήμερα τα συναρμολογούν ρομπότ και αύριο θα κινούνται χωρίς οδηγό.

Στην απέναντι όχθη οι λαϊκιστές υπόσχονται και πάλι εργοστάσια με χιλιάδες εργαζόμενους... που θα παράγουν αυτοκίνητα τα οποία δεν θα αγοράζει βέβαια κανένας, επειδή θα είναι ακριβότερα από εκείνα των ρομπότ.

Θανάσης Λαγός

Εmail: lathanasis@yahoo.gr